Zijn handhygiënedoekjes effectief tegen virussen, bacteriën en schimmels?

HEnhygiëne is een fundamentele praktijk bij het voorkomen van de verspreiding van infectieziekten. Hoewel traditioneel handenwassen met water en zeep algemeen wordt erkend als effectief, handhygiënedoekjes zijn een steeds populairder alternatief geworden vanwege hun gemak, draagbaarheid en onmiddellijke toegankelijkheid. Deze doekjes worden vaak gebruikt in gezondheidszorginstellingen, scholen, kantoren, openbaar vervoer en woningen, en bieden een efficiënte manier om de handen te reinigen wanneer zeep en water niet direct beschikbaar zijn.

Er rijst een centrale vraag: Zijn handhygiënedoekjes effectief tegen virussen, bacteriën en schimmels? Dit artikel onderzoekt de soorten handhygiënedoekjes, de mechanismen waarmee ze werken, hun werkzaamheid tegen verschillende ziekteverwekkers en factoren die hun effectiviteit beïnvloeden.

1. Handhygiënedoekjes begrijpen

Handhygiënedoekjes zijn vooraf bevochtigde doekjes die zijn ontworpen om de handen te reinigen, desinfecteren of ontsmetten. Ze vallen over het algemeen in twee categorieën:

1.1 Doekjes op alcoholbasis

• Samenstelling: Bevatten doorgaans 60-80% ethanol of isopropylalcohol.
• Mechanisme: Alcohol denatureert eiwitten en verstoort de lipidemembranen van micro-organismen, wat leidt tot hun inactivatie.
• Gebruik: Vaak bestempeld als ‘desinfecterende’ of ‘antiseptische’ doekjes.

1.2 Alcoholvrije doekjes

• Samenstelling: Mogelijk omvatten quaternaire ammoniumverbindingen (QAC's), chloorhexidine, benzalkoniumchloride of natuurlijke antimicrobiële middelen.
• Mechanisme: Deze middelen verstoren microbiële celwanden, remmen enzymen of binden zich aan microbiële membranen om replicatie te voorkomen.
• Gebruik: Geschikt voor de gevoelige huid, veelvuldig gebruik of omgevingen waar alcohol verboden is.

Beide soorten doekjes zijn ontworpen voor gemak en draagbaarheid, waardoor snelle handhygiëne zonder water mogelijk is.

2. Werkzaamheid tegen bacteriën

Bacteriën zijn eencellige micro-organismen die infecties kunnen veroorzaken, variërend van kleine huidirritaties tot levensbedreigende ziekten. Handhygiënedoekjes kunnen op beide gericht zijn Gram-positief and Gram-negatieve bacteriën .

2.1 Doekjes op alcoholbasis

• Effectiviteit: Op alcohol gebaseerde doekjes verminderen snel het aantal bacteriën op de handen, waardoor vaak een 3–5 logreductie in microbiële belasting.
• Mechanisme: Alcohol dringt door in bacteriële celwanden, denatureert eiwitten en verstoort celmembranen. Dit leidt tot cellyse en dood.
• Vaak gerichte bacteriën: Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa en Salmonella-soorten.

2.2 Alcoholvrije doekjes

• Effectiviteit: Deze doekjes zijn effectief tegen veel bacteriën, maar vereisen mogelijk een langere contacttijd of meerdere toepassingen.
• Mechanisme: Quaternaire ammoniumverbindingen en chloorhexidine binden zich aan bacteriële membranen, waardoor lekkage van de celinhoud ontstaat.
• Voordelen: Minder uitdrogend voor de huid, geschikt voor herhaald gebruik en effectief in omgevingen met ontvlambaarheidsbeperkingen.

2.3 Beperkingen

• Bacteriële sporen (bijv. Clostridium difficile) zijn zeer resistent en kunnen het gebruik van standaarddoekjes overleven.
• Mechanische actie (handen wrijven) verbetert de verwijdering van bacteriën.

3. Werkzaamheid tegen virussen

Virussen zijn kleiner dan bacteriën en hebben een gastheercel nodig om zich te kunnen vermenigvuldigen. Hun structuur bepaalt hoe vatbaar ze zijn voor handhygiëne-interventies.

3.1 Omhulde virussen

• Voorbeelden: Influenzavirus, SARS-CoV-2, HIV en herpes simplex-virus.
• Effectiviteit: Zowel op alcohol gebaseerde als sommige alcoholvrije doekjes zijn zeer effectief tegen omhulde virussen.
• Mechanisme: Alcohol en bepaalde ontsmettingsmiddelen lossen de virale lipidenomhulling op, waardoor het virus wordt geïnactiveerd en infectie wordt voorkomen.

3.2 Niet-omhulde virussen

• Voorbeelden: Norovirus, rhinovirus en adenovirus.
• Effectiviteit: Niet-omhulde virussen zijn beter bestand tegen alcohol en vereisen gespecialiseerde antivirale middelen of langere contacttijden.
• Mechanisme: Deze virussen missen een lipide-envelop, dus alcohol kan hun eiwitcapside niet gemakkelijk verstoren. Quaternaire ammoniumverbindingen of combinatieformuleringen kunnen de werkzaamheid verbeteren.

3.3 Praktische implicaties

• Doekjes op alcoholbasis zijn ideaal voor routinematig gebruik tijdens seizoensgriepuitbraken of pandemieën waarbij omhulde virussen betrokken zijn.
• Handhygiëneroutines moeten worden aangevuld met zeep en water voor virale pathogenen met een hoog risico of uitbraken van niet-omhulde virussen.

4. Werkzaamheid tegen schimmels

Schimmels, waaronder gisten en schimmels, kunnen ook de huid koloniseren en infecties veroorzaken. Handhygiënedoekjes richten zich in verschillende mate op schimmelcellen.

4.1 Doekjes op alcoholbasis

• Effectiviteit: Alcohol kan veel gistsoorten doden (bijvoorbeeld Candida albicans), maar is mogelijk minder effectief tegen schimmelsporen.
• Mechanisme: Denatureert schimmeleiwitten en verstoort celmembranen, wat leidt tot celdood.

4.2 Alcoholvrije doekjes

• Effectiviteit: Doekjes die chloorhexidine of benzalkoniumchloride bevatten, vertonen een antischimmelactiviteit, vooral tegen gistsoorten.
• Beperkingen: Schimmelsporen zijn veerkrachtig en het is mogelijk dat doekjes niet alle sporenvormende schimmels volledig inactiveren.

4.3 Implicaties

• Schimmelinfecties van de handen komen minder vaak voor dan bacteriële of virale infecties, maar kunnen aanzienlijk zijn in gezondheidszorgomgevingen.
• Doekjes zijn effectief voor routinematige sanitaire voorzieningen, maar aanvullende antischimmelinterventies kunnen nodig zijn bij uitbraken of voor immuungecompromitteerde personen.

5. Factoren die de effectiviteit van het wissen beïnvloeden

Verschillende factoren beïnvloeden de antimicrobiële werkzaamheid van handhygiënedoekjes:

5.1 Concentratie van actieve ingrediënten

• Op alcohol gebaseerde doekjes hebben minimaal nodig 60% alcohol voor optimale effectiviteit.
• De concentratie van quaternaire ammoniumverbindingen beïnvloedt de werkzaamheid tegen bacteriën en virussen.

5.2 Contacttijd

• Voor een effectieve inactivatie van pathogenen is voldoende tijd nodig voordat de chemische stof kan inwerken. Snel afvegen kan de werkzaamheid verminderen.
• De meeste doekjes adviseren 15-30 seconden wrijven voor een optimaal resultaat.

5.3 Wistechniek

• Mechanische verwijdering van vuil, oliën en ziekteverwekkers verbetert de chemische werking.
• De dekking van alle handoppervlakken, inclusief vingertoppen en onder de nagels, is essentieel.

5.4 Organische belasting

• De aanwezigheid van vuil, vet of eiwitachtig materiaal kan de werkzaamheid van antimicrobiële doekjes verminderen.
• Het kan nodig zijn om sterk vervuilde handen vooraf te reinigen voordat u doekjes gebruikt.

5.5 Opslag en houdbaarheid

• Doekjes moeten vochtig blijven om de antimicrobiële activiteit te behouden.
• Blootstelling aan hitte, zonlicht of lucht kan de effectiviteit verminderen.

6. Voordelen van handhygiënedoekjes

1. Gemak: Draagbaar en snel te gebruiken zonder water.
2. Toegankelijkheid: Ideaal voor openbare ruimtes, reizen en gebruik in noodgevallen.
3. Breedspectrumactiviteit: Veel doekjes zijn gericht op bacteriën, virussen en sommige schimmels.
4. Huidvriendelijke formuleringen: Bevat vochtinbrengende crèmes om uitdroging bij veelvuldig gebruik te voorkomen.
5. Infectiebeheersing: Vermindert de overdracht van ziekteverwekkers in de gezondheidszorg, scholen en werkplekken.

7. Beperkingen en overwegingen

• Onvolledige sterilisatie: Doekjes verminderen de microbiële belasting, maar steriliseren de handen niet.
• Bezorgdheid over weerstand: Overmatig gebruik van bepaalde desinfectiemiddelen kan bijdragen aan microbiële resistentie.
• Oppervlakteverontreiniging: Doekjes zijn bedoeld voor handhygiëne en kunnen de milieureiniging niet vervangen.
• Sporenvormende organismen: Het is mogelijk dat de doekjes niet alle sporen of zeer resistente ziekteverwekkers inactiveren.

Voor risicovolle situaties kan een combinatie van zeep en water, doekjes en handschoenen kan nodig zijn voor een uitgebreide infectiebeheersing.

8. Beste praktijken voor het gebruik van handhygiënedoekjes

1. Kies het juiste doekje: Op alcoholbasis voor algemeen gebruik; alcoholvrij voor de gevoelige huid of brandbare omgevingen.
2. Controleer de vervaldatum: Zorg ervoor dat actieve ingrediënten effectief blijven.
3. Bedek alle oppervlakken: Wrijf de handen grondig, ook tussen de vingers, duimen en onder de nagels.
4. Droogtijd toestaan: Veeg niet onmiddellijk af; laat de chemische stof inwerken voor maximale werkzaamheid.
5. Aanvullen met zeep en water: Speciaal voor zichtbaar vervuilde handen of blootstelling aan resistente ziekteverwekkers.
6. Op de juiste manier bewaren: Houd de doekjes afgesloten, uit de buurt van hitte en direct zonlicht.

Het volgen van deze praktijken zorgt voor een optimale handhygiëne en een effectieve reductie van ziekteverwekkers.

Conclusie

Handhygiënedoekjes zijn een handig en effectief hulpmiddel om microbiële besmetting op de handen te verminderen. Doekjes op alcoholbasis zijn zeer effectief tegen de meeste bacteriën, omhulde virussen en sommige schimmels alcoholvrije doekjes alternatieven bieden voor een gevoelige huid of ontvlambare aandoeningen. Beide typen verminderen het risico op overdracht van ziekteverwekkers aanzienlijk als ze op de juiste manier worden gebruikt.

De effectiviteit ervan kan echter variëren, afhankelijk van type ziekteverwekker, organische belasting, contacttijd en veegtechniek . Hoewel doekjes uitstekend geschikt zijn voor routinematige sanitaire voorzieningen en noodsituaties, zijn ze geen vervanging voor handen wassen met water en zeep , vooral als het gaat om niet-omhulde virussen, bacteriesporen of sterk vervuilde handen.

Wanneer opgenomen in persoonlijke, gezondheidszorg- of werkplekhygiëneprotocollen Handhygiënedoekjes spelen daarbij een cruciale rol het voorkomen van infecties, het beheersen van uitbraken en het handhaven van de volksgezondheid , waardoor ze een onmisbaar hulpmiddel zijn in moderne hygiënepraktijken.